Kỹ thuật lên men dịch thực vật

 KỸ THUẬT LÀM DỊCH LÊN MEN THỰC VẬT

Fermented Plant Juice (FPJ) 

1.     Dịch lên men thực vật là gì?

         Dịch lên men thực vật là giải pháp hữu hiệu cho xử lý hạt giống, xử lý đất trồng và cung cấp nguồn dinh dưỡng tốt cho cây trồng. Dịch lên men thực vật được làm từ đỉnh sinh trưởng (mầm ngọn cây, nhánh) vốn có sức sống mạnh và đường (đường đen hoặc mật rỉ đường), chúng được lên men trong 7 ngày. Đường giúp tách dịch trong các mầm ngọn cây thông qua quá trình thẩm thấu chênh lệch áp suất và cũng là thức ăn quan trọng (cung cấp Carbon) cho vi sinh vật giúp thúc đẩy quá trình lên men. Quá trình lên men tạo rựu ở nồng độ nhẹ cũng là dung môi để hòa tan diệp lục và các hợp chất có lợi khác trong mầm ngọn cây. Các hợp này hoàn toàn vô hại tới cây, con người và động vật và là nguồn dinh dưỡng thiết yếu giúp cây trồng khỏe mạnh.  Các vi sinh vật lên men trong dịch còn giúp cây trồng tăng khả năng chống chịu đối với sâu bệnh hại (đặc biệt là bệnh có nguồn gốc trong đất gây ra các bệnh thối rễ, tóp thân cây) và các điều kiện môi trường bất lợi khác như khô hạn, nóng, lạnh, mặn…

2.     Những yếu tố ảnh hưởng tới chất lượng dịch lên men thực vật

Yếu tố quan trọng trong quá trình làm dịch lên men thực vật là lựa chọn bộ phận trên cây để len men. Thường các bộ phận như mầm, chồi, ngọn non của cây được lựa chọn vì chúng chứa các đỉnh sinh trưởng và cũng là bộ phận phát triển nhanh nhất trên cây. Các bộ phận khác như hoa, nụ, và quả non cũng được sử dụng. Các bộ phận cứng trên cây, phần thân gỗ sẽ không sinh ra dịch lên men hoặc chất lượng thấp. Thu hái các bộ phận lên men dịch cây tại thời điểm cây sinh trưởng tốt và khỏe mạnh và thường thu sau khi mặt trời lặn (từ buổi chiều muộn đến sáng sớm hôm sau) để tránh giai đoạn quang hợp của cây thường tạo ra những hợp chất không có lợi. Cần tránh thu gom nguyên liệu lên men khi trời mưa hoặc ngay sau khi mưa. Nguyên liệu thu về phải khô ráo (nếu trời mưa phải đợi một ngày nắng ráo khi thu), không được rửa bằng nước để giữ lại nguồn vi sinh vật nằm ngay trên bề mặt xung quanh lá và ngọn (vi khuẩn lactic và vi khuẩn nấm men trên bề mặt đóng vai trò quan trọng trong quá trình lên men dịch thực vật).

Loại cây nào được dụng làm dịch lên men thực vật

Cây được lựa chọn phải có sức sống khỏe mạnh, sinh trưởng nhanh. Tại Hàn Quốc và Nhật Bản, cây được lựa chọn nhiều nhất là cây ngải cứu (Artemisia vulgaris) hoặc cây rau cần nước (Oenanthe javanica) bởi chúng là loại cây hoang dại mọc khá nhiều và phổ biến, khả năng sinh trưởng mạnh, thân mềm và có thể thu hái được nhiều chồi. Ngoài ra có thể sử dụng ngọn măng tre, nứa, luồng… hoặc cây thuộc họ bầu bí…

Các loại cây được lựa chọn để làm dịch lên men thực vật thường là cây thân mềm, khả năng sinh trưởng nhanh và mạnh, sinh nhiều chồi nách và ngọn, phổ biến và không tạo ra các độc tố (các cây họ cà hoặc một số cây có tính độc khác) đều có thể được sử dụng. Đối với khu vực Thanh Hóa, có thể lấy một số cây như cây cần nước, cây rau muống nước, cây cỏ xuyến chi, cây ngải cứu, ngọn hoặc mầm nách cà chua… Một số loại quả có thể tận dụng trong quá trình cắt tỉa quả hoặc quả loại bỏ như cà chua, dưa hấu, dưa chuột, bầu, bí….

4.     Thời điểm nào làm dịch lên men thực vật tốt nhất trong năm?

Ở Việt Nam, lên men dịch thực vật có thể tiến hành quanh năm do khí hậu nhiệt đới ẩm, thời điểm tốt nhất là làm vào mùa xuân khi cây bắt đầu đâm chồi, lộc nhiều, dinh dưỡng từ gốc đẩy lên bộ phận thân lá nên sức sống và khả năng sinh trưởng là mạnh nhất

Kỹ thuật làm dịch lên men thực vật

Bước 1: Chuẩn bị nguyên vật liệu

Trước khi mặt trời mọc, thu hái những phần đầu ngọn chứa đỉnh sinh trưởng, chồi nách, chồi ngọn. Chú ý chủ yếu lấy phần non của cây (có thể dùng tay để bấm được ngọn) và không được lấy khi trời đang mưa hoặc mới mưa mà phải để cho tạnh ráo ít nhất một ngày sau mưa.

Bước 2: Cắt và cân nguyên vật liệu

Chồi ngọn, nách, bộ phận non của cây sau khi lấy về KHÔNG được rửa qua nước để bảo toàn vi sinh vật lên men nằm ngay trên bề mặt cây. Nguyên liệu được cắt nhỏ 6-8 cm. Cân trọng lượng.

Bước 3: Thêm đường

Lượng đường cho vào bằng với trọng lượng của nguyên liệu đã cân ở bước 2. Trộn đều đường với nguyên liệu giúp tăng quá trình thẩm thấu để tách dịch cây khỏi nguyên liệu.

Có thể sử dụng mật rỉ đường 30-35% (cứ 10 kg nguyên liệu thì trộn với 3-3,5kg mật rỉ đường) để ủ với nguyên liệu.

Bước 4: Đưa nguyên liệu và đường đen đã trộn vào thùng ủ

Sử dụng lọ thủy tinh trong suốt hoặc lọ nhựa để ủ. Không được sử dụng lọ bằng kim loại sẽ phản ứng với dịch lên men. Đưa nguyên liệu vào lọ, sử dụng tay để ấn chặt. Nếu sử dụng mật rỉ đường thì cho nguyên liệu và mật rỉ đường theo từng lớp cho đến khi đầy lọ, bình ủ. Sử dụng vải hoặc giấy ăn sạch để phủ nắp bình ủ (quá trình lên men cần sự trao đổi với không khí từ bên ngoài nên không được đậy kín nắp bình). Buộc chặt bằng dây để cố định lớp vải phủ nắp bình, tránh côn trùng xâm nhập. Ủ bình lên men ở nơi thoáng khí, mát, hạn chế ánh sáng tự nhiên lẫn ánh sáng đèn chiếu vào.

Bước 5: Kiểm tra bình ủ sau 1 ngày và điều chỉnh lại thể tích nguyên vật liệu cho vào

Để quá trình lên men thuận lợi, nguyên vật liệu đã trộn với đường hoặc mật rỉ đường cho vào phải chiếm 2/3 thể tích của bình sau 24 giờ lên men. Nếu quá nhiều nguyên vật liệu làm đầy ứ bình sau 24 giờ lên men sẽ không có đủ không khí cho hoạt động của vi sinh vật lên men, lúc này nên lấy bớt nguyên vật liệu đã trộn ra sao cho thể tích nguyên vật liệu còn lại chiếm 2/3 thể tích bình ủ. Nếu như nguyên vật liệu bị xẹp xuống quá nhiều sẽ tạo điều kiện cho nấm mốc phát triển, thêm nguyên vật liệu đã trộn với đường vào để đảm bảo 2/3 thể tích bình.

Bước 6: Lên men

Quá trình lên men phụ thuộc vào nhiệt độ bên ngoài, đối với khu vực nóng ẩm như Việt Nam, quá trình lên men thường mất khoảng 3-5 ngày vào mùa hè và mất khoảng 7 -10 ngày vào mùa thu, và mùa đông.

Bóng khí được sinh ra và đẩy lên miệng bình thường sau 2 ngày lên men là dấu hiệu nhận biết quá trình lên men diễn ra bình thường. Thông thường, quá trình lên men không nên vượt quá 7-10 ngày vì sẽ làm giảm chất lượng dịch lên men thực vật. Quá trình lên men hoàn thành khi nguyên vật liệu nổi lên phía trên, dịch lên men ở phía dưới bình, có mùi rựu nhẹ (sản phẩm của quá trình lên men diệp lục), và dung dịch sau lên men có vị  thơm, ngọt, không đắng.

          Bước 7: Tách dịch lên men thực vật ra khỏi bình lên men và bảo quản

Sau khi hoàn thành quá trình lên men (3-7 ngày lên men), sử dụng giá lọc để tách dịch lên men ra khỏi nguyên liệu, nguyên liệu sau khi tách có thể sử dụng làm thức ăn cho gia súc hoặc cho vào ủ phân hữu cơ.

Dịch lên men được gọi là dịch lên men thực vật có thể được sử dụng ngay hoặc bảo quản trong bình hở nắp (không được đậy kín) vì vi sinh vật trong dịch vẫn còn hoạt động sẽ sinh khí.

Để  bảo quản dịch lên men thực vật trong thời gian lâu, cần phải cho lượng đường bằng với trọng lượng của dung dịch để tránh bị chua dung dịch lên men.

6.     Sử dụng dịch lên men thực vật như thế nào

Dịch lên men thực vật được hòa loãng với nước để tưới trực tiếp vào đất trồng hoặc phun lên lá cây trồng như dạng phân bón lá.

Tùy thuộc vào nguồn nguyên liệu lên men mà sử dụng cho cây trồng sẽ khác nhau:

- Nếu nguyên liệu là mầm ngọn cây, chồi nách, dịch lên men thường được sử dụng cho cây trồng trong tất cả các giai đoạn phát triển của cây (từ nảy mầm tới ra hoa , hình thành quả).

- Nếu nguyên liệu là quả xanh sau quá trình lên men sẽ chứa nhiều lân (P) thường được sử dụng trong giai đoạn cây ra hoa (lúc này cây cần lân để phân hóa mầm hoa)

Cách tưới dịch lên men thực vật:

- Pha loãng dịch lên men thực vật với nước theo tỷ lệ 1:500 (1 lít dịch lên men đậm đặc pha với 500 lít nước) rồi sử dụng ngay, không để lâu dung dịch đã pha loãng.

- Có thể pha loãng theo tỷ lệ 1:800 hoặc 1:1000 để tưới tùy thuộc vào loại cây trồng.

- Không được tưới lúc trời nắng nóng hoặc pha với nhiều loại hóa chất tưới khác.

- Tưới định kỳ 1 tuần/ lần vào buổi chiều khi tắt nắng. Có thể sử dụng để phun lên lá như một dạng phân bón lá cho cây trồng.

               

Xem clip thực hành sau để hiểu thêm về kỹ thuật

TS. Mai Thành Luân soạn và hướng dẫn